Ψυχοσωματικά προβλήματα

Ακούγονται και γράφονται τόσες ανοησίες σχετικά με την ψυχοσωματική αρρώστια, όσο για κανένα άλλο ιατρικό πρόβλημα. Στη σωστή της χρήση, η λέξη «ψυχοσωματικό» περιγράφει μια κατάσταση όπου νους και σώμα συνδυάζονται, δημιουργώντας οργανικά συμπτώματα. Ένα συνηθισμένο παράδειγμα αποτελεί ο «πονοκέφαλος έντασης». Το άγχος ή η ανησυχία, που αποτελούν νοητικές καταστάσεις, δημιουργούν σπασμό στους μυς του κρανίου, που τον νιώθουμε σαν πονοκέφαλο. Πολλές κοινές σωματικές αντιδράσεις είναι ψυχοσωματικές. Για παράδειγμα, το κλάμα: Η στενοχώρια (ένα συναίσθημα) δημιουργεί δάκρυα (μια σωματική αντίδραση). Ή ο φόβος (ένα συναίσθημα) προκαλεί ταχυπαλμία (μια σωματική αντίδραση). Τέτοιες αντιδράσεις παρουσιάζονται συχνά σε όλους μας, ανεξάρτητα από ηλικία. Δεν υπάρχει λοιπόν τίποτα που να μας κάνει να ντρεπόμαστε ή να μας εκπλήσσει όταν κάποια από τις σωματικές μας αντιδράσεις χαρακτηρίζεται ψυχοσωματική.

 

Τι σημαίνουν;

Πολλοί πόνοι και άλλα σωματικά συμπτώματα ξέρουμε ότι ξεκινούν από την κατάσταση του νου μας, ασκώντας ισχυρή επίδραση στο σώμα μας, π.χ. πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι, πόνοι των άκρων, εμετός, διάρροια, φαγούρα, πυρετός, κούραση και απώλεια της όρεξης. Βέβαια, τέτοια συμπτώματα μπορεί να οφείλονται και σε συγκεκριμένες σωματικές ασθένειες, μα ο κανόνας είναι το αντίθετο. Οι στομαχόπονοι λ.χ., εννέα φορές στις δέκα οφείλονται σε ένταση. Υπάρχουν ακόμα πολλές αρρώστιες που ενώ στην αρχή προκαλούνται από φυσικά αίτια μπορούν να χειροτερέψουν με την ένταση ή τη στενοχώρια, όπως ο διαβήτης, το άσθμα ή το έκζεμα. Μερικές αρρώστιες στα παιδιά προκαλούνται από καθαρά ψυχολογικούς παράγοντες, π.χ. η ημικρανία, τα έλκη και η υπέρταση.

 

Είναι όλα στο μυαλό;

Όταν αναφερόμαστε σε ψυχοσωματικές αντιδράσεις, έχει σημασία να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα σημεία:

1. Κανένα ψυχοσωματικό πρόβλημα δεν είναι φανταστικό, ούτε το δημιουργεί ο ασθενής επίτηδες. Όλα είναι πραγματικά προβλήματα και «όχι μόνο της φαντασίας».
2. Το γεγονός ότι ένα παιδί παρουσιάζει κάποια ψυχοσωματική διαταραχή, δε σημαίνει πως είναι συναισθηματικά διαταραγμένο ή ψυχολογικά απροσάρμοστο. Θυμηθείτε πως είναι φυσιολογικό να εμφανίζονται στους ανθρώπους οργανικά συμπτώματα από ψυχολογικά αίτια. Δεν μπορεί να υπάρχουν πολλοί που να μην έχουν νιώσει πονοκεφάλους έντασης, ταχυπαλμίες ή κενό στο στομάχι όταν είναι εκνευρισμένοι ή και μια συχνότερη ανάγκη να πάνε στην τουαλέτα. Έχει γίνει δεκτό, πως τα παιδιά με ψυχοσωματικά συμπτώματα συχνά φαίνεται να είναι εκείνα με το σταθερότερο χαρακτήρα, την καλύτερη συμπεριφορά και τη μεγαλύτερη ευσυνειδησία, πράγμα που μας οδηγεί στο τρίτο σημείο.

Γιατί και πώς παρουσιάζονται; Γιατί παιδιά που μοιάζουν τόσο ευπροσάρμοστα αντιδρούν μ' αυτό τον τρόπο; Γιατί αντιδρά ο οποιοσδήποτε με αυτό τον τρόπο; Η απάντηση, δυστυχώς, είναι περίπλοκη. Η ζωή αποτελείται από μια πλατιά και συνεχή ποικιλία εμπειριών, άλλες συναρπαστικές, χαρούμενες ή ευχάριστες και άλλες βαρετές, εκνευριστικές, λυπητερές ή ανησυχητικές. Σ' όλη τη διάρκεια της ζωής λοιπόν, εσείς και το παιδί σας υποβάλλεστε σε συνεχείς συναισθηματικές διεγέρσεις, κάποτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. Το μέρος του εγκεφάλου που αναφέρεται στο συναίσθημα, ο υποθάλαμος, βρίσκεται ακριβώς δίπλα σ' ένα μικρό αδένα, την υπόφυση που, παρά το μέγεθος του, παίζει ζωτικό ρόλο στον έλεγχο πολλών λειτουργιών του σώματος. Υπάρχουν πολλές νευρικές δίοδοι ανάμεσα στον υποθάλαμο και την υπόφυση (βλέπε διάγραμμα στη σελ. 95). Καταλαβαίνετε λοιπόν, ακόμα και χωρίς να έχετε πολλές γνώσεις της ανθρώπινης ανατομίας και φυσιολογίας, πόσο εύκολο είναι η συναισθηματική διέγερση να προκαλέσει σωματικά συμπτώματα ή και οργανικές διαταραχές.

 

Ένας στομαχόπονος έντασης αποτελεί παράδειγμα ψυχοσωματικής αντίδρασης.
Η ανυσηχία και το άγχος για το σχολικό ξεκίνημα π.χ., μπορεί να προκαλέσουν σπασμούς στην κοιλιακή χώρα.

 

Ευαισθησία

Επειδή η συγκινησιακή διέγερση μπορεί τόσο εύκολα να οδηγήσει σε σωματικά συμπτώματα, καταλαβαίνει κανείς γιατί το παιδί του μπορεί να υποφέρει από κάποια ψυχοσωματική διαταραχή. Ίσως γεννήθηκε με την τάση για τέτοιες αντιδράσεις. Για παράδειγμα, το έκζεμα οφείλεται στο ότι το παιδί γεννήθηκε με δέρμα ευαίσθητο (αλλεργικό) σε διάφορες ουσίες. Σε στιγμές συγκίνησης, το δέρμα γίνεται ακόμα πιο ευαίσθητο.

 

Καταπιεσμένα συναισθήματα

Πολλά παιδιά, χωρίς να έχουν κάποια αδυναμία σε μια συγκεκριμένη διαταραχή, παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, στομαχόπονους και εμετούς. Οι γιατροί ξέρουν από πείρα ότι πολλά από τα παιδιά αυτά έχουν μειωμένη την ικανότητα να εκφράζουν τα συναισθήματα τους, σε σύγκριση με άλλα παιδιά. Για παράδειγμα, σπάνια κλαίνε ή θυμώνουν ή εκφράζουν λύπη κι αντί γι' αυτό, εμφανίζουν σωματικά συμπτώματα. Βέβαια, τα πράγματα δεν είναι πάντα τόσο απλά, γιατί πολλά παιδιά εμφανίζουν τα συμπτώματα, παρόλο που εκφράζουν τα συναισθήματα τους. Είναι ωστόσο εκπληκτικό, πόσο συχνά, παιδιά με ψυχοσωματικά προβλήματα έχουν την τάση να κρύβουν τα συναισθήματα τους (όπως κάνουν και οι γονείς τους) και χαρακτηρίζονται αυτοκυριαρχημένα, ήσυχα, σταθερά, καλοαναθρεμμένα κ.ο.κ. Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με ειδικές έρευνες, φαίνεται ότι τα εγκληματικά παιδιά έχουν την τάση να μην υποφέρουν από ψυχοσωματικές διαταραχές. Το γεγονός πιθανό να οφείλεται στο ότι τα παιδιά αυτά, εκφράζοντας το συναίσθημα τους ανοιχτά με την κακή συμπεριφορά, προστατεύουν τον εαυτό τους από πολλές οργανικές ασθένειες! Για να τονίσουμε μερικά από αυτά τα σημεία, ίσως βοηθήσει να δώσουμε ορισμένα παραδείγματα.

 

Τι να κάνετε αν το παιδί σας έχει ψυχοσωματικό πρόβλημα

Η απάντηοη εξαρτά ιαι από διάφορους παράγοντες, όπως λ.χ. πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα και πόσο συχνά εμφανίζεται. Πρώτα θα αναφέρουμε τι πρέπει να κάνετε όταν το παιδί σας παρουσιάζει ψυχοσωματικά συμπτώματα κατά αραιά διαστήματα, όπως πονοκεφάλους, στομαχόπονους, πόνους στα άκρα, εμετούς ή ιλίγγους. Εφόσον ο γιατρός σάς έχει διαβεβαιώσει πως δεν αποτελούν συμπτώματα κάποιας οργανικής διαταραχής, θα πρέπει να παρατηρήσετε αν εμφανίζονται σύμφωνα με κάποιο προκαθορισμένο σχέδιο. Η επόμενη φάση είναι να προσπαθήσετε να κάνετε τα απαραίτητα βήματα για να διορθώσετε την κατάσταση. Υποθέστε, για παράδειγμα, πως το παιδί σας συναντάει ιδιαίτερες δυσκολίες με ένα σχολικό μάθημα ή με κάποιον συγκεκριμένο δάσκαλο. Θα πρέπει να κουβεντιάσετε το πρόβλημα του με τον δάσκαλο αυτόν και μαζί ν' αποφασίσετε τι μπορεί να γίνει. Από την άλλη, αν αυτό που δημιουργεί το πρόβλημα (η αρρώστια ενός γονιού π.χ.) δεν μπορεί ν' αποφευχθεί, τότε το παιδί σας πρέπει να βοηθηθεί, ώστε να εκφράσει τις φυσιολογικές του αντιδράσεις με λόγια ή αν είναι πολύ μικρό, με το παιχνίδι. Πάντα θα πρέπει να υιοθετείτε μια στάση συμπάθειας και κατανόησης, που θα βοηθήσει το παιδί σας να νιώσει αρκετή σιγουριά για να κουβεντιάσει τα προβλήματα του. Η έμφαση θα πρέπει να είναι μακριά από τα συμπτώματα και περισσότερο στις δυσκολίες που τα προκάλεσαν. Θυμηθείτε ακόμα, πως τα προβλήματα συνήθως δεν εξαφανίζονται με μια συζήτηση. Η διαδικασία γίνεται σταδιακά.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Προβλήματα των παιδιών - Πως οι γονείς θα τα καταλάβουν και θα τα ξεπεράσουν, Μπράϊαν Λασκ, Πρώτη έκδοση 1986, Εκδόσεις Ψυχογιός