Κάθε παιδί υποβάλλεται από καιρό σε καιρό σε κάποια αλλαγή ρουτίνας ή περιστάσεων. Οι αλλαγές αυτές μπορεί να είναι σχετικά μικρές και ασήμαντες, μεγάλες και σημαντικές, προσωρινές ή μόνιμες. Κάτι που σε σας φαίνεται μικρή αλλαγή, μπορεί να μοιάζει τεράστια και μακρόχρονη στο παιδί σας. Για παράδειγμα, ίσως χρειαστεί να μείνετε στο κρεβάτι με γρίπη για μια-δυο μέρες, κάτι που πιθανό να προκαλέσει στο παιδί μεγάλη στενοχώρια. Ξαφνικά ένας γονιός, που φυσιολογικά μοιάζει παντοδύναμος, γίνεται αβοήθητος. Στα μάτια του παιδιού, κάτι τέτοιο μπορεί να μοιάζει σαν το τέλος του κόσμου. Ένα άλλο παράδειγμα που θα μπορούσαμε ν' αναφέρουμε είναι όταν το παιδί σας πηγαίνει στο νηπιαγωγείο ή στον παιδικό σταθμό, στην ηλικία των τριών. Ίσως είναι η πρώτη φορά που περνάει ένα ολόκληρο πρωινό μακριά από σας κι αυτό, πιθανό ν' αποτελέσει μια τρομακτική εμπειρία με έντονο το συναίσθημα της μοναξιάς. Ένα νήπιο μπορεί, στην αρχή, να χαρεί με τη γέννηση ενός μικρότερου αδερφού ή αδερφής. Αλλά σύντομα ίσως διαπιστώσει πως οι γονείς του μοιάζουν πιο κουρασμένοι απ' ό,τι συνήθως, η προσοχή τους έχει αποσπασθεί, φαίνονται εκνευρισμένοι και περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους με το καινούριο μωρό. Τέτοια γεγονότα συμβαίνουν στα περισσότερα σπίτια και είναι πολύ πιθανό να έχουν τέτοια επίδραση στα περισσότερα μικρά παιδιά.

 

Αλλαγές που προβλέπονται δυσκολότερα

Μερικά από τα γεγονότα που δεν προβλέπονται εύκολα είναι τα εξής:

• Το παιδί σας ίσως χρειαστεί να μείνει στο νοσοκομείο.
• Η οικογένεια σας μπορεί να μετακομίσει.
• Ο γάμος σας μπορεί να περνάει δυσκολίες ή και να διαλυθεί.
• Μπορεί να δημιουργηθούν εντάσεις από ανεργία ή οικονομικά προβλήματα.
• Μπορεί να αρρωστήσουν σοβαρά ή να πεθάνουν στενοί συγγενείς.
• Ο θάνατος ενός αγαπημένου ζώου πιθανό να ταράξει το παιδί.
• Αν κάποιος από τους γονείς ξαναπαντρευτεί και το παιδί αποκτήσει μητριά, πατριό ή και ετεροθαλή αδέρφια, μπορεί να δημιουργηθεί μια κατάσταση με πολλές εντάσεις.
• Ο θάνατος ενός γονιού είναι απέραντα οδυνηρό γεγονός για το παιδί

Οι περιπτώσεις είναι ατέλειωτες.

 

Πώς μπορεί να αντιδράσει το παιδί στην αλλαγή;

Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: Την ηλικία, την ιδιοσυγκρασία του, το είδος της αλλαγής, αν την περιμένατε ή όχι, αν είχατε προετοιμάσει το παιδί και με ποιο τρόπο. Ό λα αυτά μπορούν να παίξουν κάποιο ρόλο.

Η παλινδρόμηση, μια από τις πιο συνηθισμένες αντιδράσεις, είναι ένα είδος οπισθοδρόμησης στην ανάπτυξη. Ικανότητες που είχε αποκτήσει το παιδί ξαφνικά τις χάνει, π.χ. αν είχε μάθει να μένει στεγνό τη νύχτα, πιθανό ν' αρχίσει να βρέχεται πάλι. Ή ένα νήπιο που έμαθε να χρησιμοποιεί το φλιτζάνι, ξαφνικά γυρίζει πάλι στο μπιμπερό. Η προσκόλληση είναι μια άλλη αντίδραση. Το παιδί μπορεί να γίνει πολύ πιο απαιτητικό, να κρεμιέται από πάνω σας και να γκρινιάζει όταν προσπαθείτε ν' αφοσιωθείτε στις δικές σας δουλειές.

Η απόρριψη είναι το αντίθετο της προσκόλλησης. Αν το παιδί σας υποβληθεί σ' ένα μεγάλο στρες, αν λόγου χάρη σας αποχωριστεί για μερικές μέρες, μπορεί ν' αντιδράσει στην επιστροφή σας δείχνοντας ότι σας αγνοεί. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο σε μικρά παιδιά που μπαίνουν στο νοσοκομείο χωρίς κανένα από τους γονείς τους. Στην αρχή, το παιδί μπορεί να διαμαρτυρηθεί, κάνοντας ολόκληρη φασαρία. Μετά από λίγο, διαπιστώνοντας πως δε θα γυρίσετε αμέσως, πιθανό να κλειστεί στον εαυτό του και να νιώσει δυστυχισμένο, σχεδόν απελπισμένο. Όταν τελικά σας ξαναδεί, ίσως δε σας δώσει σημασία, σαν να μη βρίσκεστε εκεί. Όσο μικρότερο είναι το παιδί, τόσο δυσκολότερα καταλαβαίνει γιατί θα πρέπει (όπως του φαίνεται) να το εγκαταλείψετε.

Αλλαγή προτίμησης: Ένας άλλος τρόπος ν' αντιδράσει το παιδί, είναι να στρέψει την προτίμηση του από τον ένα γονιό στον άλλο και να συνδεθεί περισσότερο με τον δεύτερο. Οι αλλαγές μπορεί να κάνουν τα μεγαλύτερα παιδιά να γίνουν ανυπάκουα και αναιδή ή σιωπηλά και κλεισμένα στον εαυτό τους. Πολλά παιδιά αντιδρούν στο στρες της αλλαγής παρουσιάζοντας διάφορους πόνους και άλλα σωματικά συμπτώματα. Συνήθως αυτά περιλαμβάνουν στομαχόπονους, πονοκεφάλους, απώλεια της όρεξης, μεταβολές στις κενώσεις, ναυτία και εμετό. Όλα σχεδόν τα οργανικά συμπτώματα μπορεί ν' αποτελέσουν αντίδραση στο στρες.

Καθυστερημένη αντίδραση: Μερικές φορές, τα παιδιά δε δείχνουν καμιά φανερή αντίδραση σε μια αλλαγή της ρουτίνας τους ή στις σχέσεις τους, αλλά στις πιο πολλές περιπτώσεις η στενοχώρια θα φανεί με τον χρόνο.

 

Πώς να χειριστείτε τις αντιδράσεις στο στρες της αλλαγής

Προσμονή

Πολλές αλλαγές, καθώς και τις αγχωτικές αντιδράσεις που προκαλούν, μπορεί κανείς να τις προβλέπει και κατά συνέπεια να προετοιμαστεί γι' αυτές. Ήδη ανέφερα τα γεγονότα που προκαλούν το μεγαλύτερο στρες στα παιδιά. Γνωρίζοντας τα, θα μπορέσετε να προετοιμάσετε το παιδί σας για όσα είναι δυνατό να προβλεφθούν.

 

Προετοιμασία

Οταν συμβούν οι αλλαγές, το παιδί σας έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να τις αντιμετωπίσει καλύτερα, αν είναι σωστά προετοιμασμένο. Το πώς θα το ετοιμάσετε, εξαρτάται από την ηλικία του και από το γεγονός για το οποίο το προετοιμάζετε.

 

Ο Γκράχαμ, πέντε ετών, έπρεπε να μπει στο νοσοκομείο για να βγάλει τις αμυγδαλές του. Μια βδομάδα πριν την εγχείρηση, η μητέρα του τον πήγε στο νοσοκομείο όπου το νοσηλευτικό προσωπικό του έδειξε τους χώρους και του εξήγησε τι ακριβώς θα γινόταν. Οι γονείς του, στη συνέχεια, του αγόρασαν ένα απλό βιβλιαράκι που διηγιόταν, σε μορφή ιστοριούλας, όλα όσα θα ζούσε ο Γκράχαμ στο νοσοκομείο και το διάβασαν μαζί του. Η νοσηλεία και η εγχείρηση έγιναν χωρίς κανένα πρόβλημα. Αντίθετα, στην περίπτωση του Ρίτσαρντ, πέντε ετών επίσης, οι γονείς του σκέφτηκαν πως θα ανησυχούσε πάρα πολύ αν του έλεγαν ότι θα έκανε εγχείρηση. Όταν ήρθε η ώρα να μπει στο νοσοκομείο, του είπαν ότι πήγαινε για ακτινογραφία και μετά βρέθηκε ξαφνικά σ' ένα κρεβάτι νοσοκομείου. Τρομοκρατήθηκε και έκλαιγε για πολλές ώρες. Όταν τελικά έφυγε από το νοσοκομείο, ο Ρίτσαρντ προσκολλήθηκε υπερβολικά στους γονείς του, αρνιόταν να πάει σχολείο κι έβρεχε το κρεβάτι του. Χρειάστηκε να περάσουν έξι μήνες μέχρι να επιστρέψει στο φυσιολογικό. Δεν αξίζει να κρύβουμε την αλήθεια από τα παιδιά σε θέματα που τα αφορούν. Σε γενικές γραμμές, η ειλικρίνεια είναι η καλύτερη τακτική.

 

Πώς θα αναγνωρίσετε και θα καταλάβετε τις αντιδράσεις

Ανεξάρτητα αν αναμένεται ή όχι μια σημαντική αλλαγή στη ζωή του παιδιού σας, αν μπορείτε ν' αναγνωρίσετε και να κατανοήσετε τις αντιδράσεις του απέναντι της, θα το βοηθήσετε να τα βγάλει πέρα.

 

Αποδοχή και επιβεβαίωση

Οποιαδήποτε κι αν είναι η αλλαγή και η αντίστοιχη αντίδραση, ένα από τα πιο χρήσιμα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για το παιδί σας είναι να του δείξετε ότι καταλαβαίνετε πώς νιώθει. Απλές φράσεις όπως «Καημένο μου, τι φοβερό για σένα», μπορεί ν' ακούγονται αφελείς όταν αναφέρονται ξεκάρφωτα, αλλά για το παιδί σημαίνουν πολύ περισσότερα από απλά λόγια. Μια καλοσυνάτη αποδοχή του προβλήματος βοηθάει το παιδί να νιώθει ότι το καταλαβαίνουν και το δέχονται. Αν, από την άλλη, του δώσετε να καταλάβει πως δεν το εγκρίνετε ή ότι δε θα πρέπει να αισθάνεται έτσι, τότε θα νιώσει παρεξηγημένο, απομονωμένο και, κατά κάποιο τρόπο, ότι έχει άδικο. Σαν αποτέλεσμα, θα του είναι δυσκολότερο ν' αντιμετωπίσει την αλλαγή και την ίδια του την αντίδραση.

 

Αναζητώντας λύσεις

Πολλά παιδιά τα βγάζουν πέρα καλά με τις εντάσεις που προκαλεί η αλλαγή όταν αναγνωρίσουμε, καταλάβουμε και αποδεχτούμε τις αντιδράσεις τους κι όταν τα καθησυχάσουμε. Όταν κουβέντιαζε ο Γκρεγκ με τη μητέρα του, έκλαψε πολύ και εκείνη κατάλαβε πώς ένιωθε και του συμπαραστάθηκε. Του εξήγησε πως διαφορετικοί δάσκαλοι έχουν διαφορετικές μεθόδους διδασκαλίας, ότι κατά τη γνώμη της, ο γιος της τα πήγαινε μια χαρά και πως η εργασία και η συμπε-"ριφορά του ήταν καλές. Μετά από αυτό, ο Γκρεγκ έμοιαζε να ξαναβρίσκει γρήγορα τον παλιό του εαυτό.

Τέσσερα σημεία για να αντιμετωπίσετε την αλλαγή

• Όταν οι αλλαγές αναμένονται, προσπαθήστε να προετοιμάσετε το παιδί σας.
• Όταν έχει γίνει μια αλλαγή, αναζητήστε τις αντιδράσεις του παιδιού και προσπαθήστε να τις καταλάβετε.
• Αναγνωρίστε, παρηγορήστε και καθησυχάστε. Ύστερα βρείτε τρόπους για να τα βγάλετε πέρα με το πρόβλημα.
• Αν δεν ξέρετε τι να κάνετε, ζητήστε επαγγελματική βοήθεια.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Προβλήματα των παιδιών - Πως οι γονείς θα τα καταλάβουν και θα τα ξεπεράσουν, Μπράϊαν Λασκ, Πρώτη έκδοση 1986, Εκδόσεις Ψυχογιός